Zika cuta ce da wani nau’in sauro mai ɗauke da ƙwayar cutar ke yaɗawa, ciki har da nau’in Aedes aegypti da Aedes albopictus, wadanda ake samu a duk fadin Amurka. Cutar Zika dai tana yin lahani ne ga kwakwalwar jariri tun yana ciki, a inda take tsumburar da ita. Sannan kuma bayan an haifi jaririn zai kasance mai karamin kai.
Wani binciken masana kimiyya ya nuna cewa fiye da mutane biliyan biyu na fuskantar hadarin kamuwa da cutar Zika, a wasu sassan Afrika da Asiya.
Wani nazarin masana ya bayyana cewa, akwai miliyoyin jama’a dake zaune a wuraren da saboda yanayinsu yana da wahalar gaske a kauce, ko a gano alamun cutar ta Zika. Nazarin ya ƙara da cewa, jama’a a ƙasashe kamar Indiya, da Pakistan da Najeriya, su ne suka fi kasancewa cikin haɗarin yiwuwar kamuwa da cutar.
Fiye da kasashe 65 ne a duniya suke fama da kwayar cutar ta Zika kuma a baya-bayan nan ne Zikar ta shiga nahiyar Afirka. A 1947 ne masu bincike kan zazzabin shawara a dajin Zika da ke kasar Uganda, suka fara gano kwayar cutar ta Zika a jikin biri. 1952 ne aka fara samun cutar a jikin dan adam a Uganda da Tanzania. An kuma samu ɓullar ƙwayar cutar a Najeriya ne a shekarar 1954.
Sai dai kuma masana sun ce har yanzu ba a iya gano ko wane irin sauro ne yake dauke da kwayar cutar ba. Cutar da kanta (wani lokaci ana kiranta zazzabin Zika) yawanci tana da sauƙi kuma tana tafiya da kanta. Koyaya, an fi ganin tasirin kwayar cutar a cikin mata masu juna biyu da ‘yan tayin.
A cikin barkewar cutar a cikin shekaru goma da suka gabata an gano cutar ta Zika tana da alaƙa da haɓakar cutar Guillain-Barré. Lokacin da kwayar cutar Zika ta bulla a cikin Amurka, tare da babbar annoba a Brazil a cikin 2015, an fara bayyana wata ƙungiya tsakanin kamuwa da cutar Zika da microcephaly (ƙananan girman kai na yau da kullum); an sami irin wannan binciken a cikin Polynesia na Faransa bayan bita na baya.
Daga Fabrairu zuwa Nuwamba 2016, WHO ta ba da sanarwar gaggawar ta (PHEIC) game da microcephaly, sauran cututtukan jijiyoyin jiki da cutar Zika, kuma ba da daɗewa ba aka tabbatar da alaƙar da ke tsakanin cutar Zika da nakasawar haihuwa. An gano bullar cutar Zika a cikin mafi yawan Amurkawa da sauran yankuna tare da sauro Aedes aegypti. An gano cututtuka a cikin matafiya daga wuraren masu aiki kuma an tabbatar da jima’i a matsayin wata hanya dabam ta kamuwa da cutar Zika.
Zika da mai juna-biyu
Matan da ke da juna biyu ko kuma suke shirin yin juna biyu suna cikin haɗari mafi girma ga cutar ta Zika, musamman idan suka yi tafiya zuwa yankin da ke fama da barkewar cutar. Duk da yake ba a bayyana ba idan ciki da kansa yana ƙara haɗarin kamuwa da cutar, Zika na iya haye mahaifa kuma ta shafi tayin. Bisa la’akari da haka, ya kamata masu juna biyu su jinkirta tafiya zuwa wuraren da ake ci gaba da barkewar cutar Zika. Wadanda suka yi tafiya kwanan nan zuwa yankin da cutar Zika ta ɓulla kuma wadanda ke nuna alamun cutar, to su jira makonni takwas kafin ɗaukar ciki.
Yaya Zika ke yaduwa?
- Kwayar cutar Zika tana yaduwa ta farko ta hanyar cizon sauro mai ɗauke da cutar.
- Idan mace mai ciki sauro mai cutar ya cije ta, ƙwayar cutar za ta iya ratsa mahaifa, ta harbi tayin.
- Hakanan ana kamuwa da cutar ta hanyar ƙarin jini ko buɗe dakin gwaje-gwaje, ba bisa ka’ida ba.
Zika da jima’i
Kwayar cutar Zika na iya yaɗuwa ta hanyar jima’i. An ba da rahoton kamuwa da cutar daga maza da mata masu ɗauke da cutar zuwa ga abokan zamansu ta hanyar jima’i ta dubura, ta baka ko ta farji.
Idan mutum ya yi tafiya zuwa wani yanki da cutar Zika ta bayyana kuma yana da abokin tarayya a can, ya kamata su guji yin jima’i ko kuma su yi amfani da kwaroron roba tsawon lokacin.
Riga-kafin cutar Zika
Hanya mafi sauƙi don kariya daga cutar Zika ita ce dakatar da yin tafiya zuwa ƙasashen da annobar Zika ke addaba. Idan ya kasance dole sai an yi tafiyar, to ku guji cizon sauro ta hanyar ɗaukar matakan nan:
- Saka riguna masu dogon hannu da dogon wando don rufe fata.
- Kasance a cikin gida a ɗakunan da aka rufe ko kuma masu kwandishan.
- Yin amfani da gidan sauro.
- Mata masu juna biyu za su iya yin amfani da DEET ko picardin, ko kuma su sa tufafin da aka saka permethrin.
Alamomin cutar Zika
Kusan mutum 1 cikin 5 masu kamuwa da Zika ne kawai za su nuna alamomin, kuma za su kasance masu laushi. Mafi yawan alamomin kamuwa da cutar Zika su ne:
– Zazzaɓi
– Ƙurji ko jajayen tabo
– Arthralgia
– Conjunctivitis (ja, kumburin idanu)
– Ciwon kai
Alamomin cutar za su wuce kwanaki da yawa zuwa mako guda, kuma su bayyanar da kansu. Yana da wuya cutar Zika ta haifar da rashin lafiya mai tsanani da ke buƙatar zuwa asibiti.
Gwajin cutar Zika
Ana gano cutar ta Zika ta hanyar gwajin jini. Gwajin fitsari na iya wadatarwa idan ba a jima da kamuwa da cutar.
Maganin cutar Zika
Maganin magance cutar ko alamun bayyanar cutar, suna da sauƙi ga yawancin mutane, likita kan ba da shawarwari kamar haka:
• Samun hutu
• Shan ruwa mai yawa
• Shan acetaminophen don zazzabi
• Idan akwai juna biyu, za a ci gaba da tuntuɓar likita akai akai
Ana binciken maganin riga-kafi, amma a halin yanzu babu wata allurar riga-kafi ko magani da ake da su don hana ko magance kamuwa da cutar Zika.
Manazarta
World Health Organization: WHO. (2022, December 8). Zika virus. WHO
Johns Hopkins Medicine Zika virus. (n.d.). Johns Hopkins Medicine.