An ɗade da fahimtar fannin jarida a matsayin ɗaya daga cikin ginshikan al’umma mai muhimmanci, wanda ke ba da gudummawa ga jama’a. A matsayin sana’a, babban fage ne, mai wanda ya ƙunshi ayyuka da ƙwarewa masu yawa. Idan ana sha’awar neman aikin jarida, yana da mahimmanci a fahimci abin da aikin ya ƙunsa da kuma irin cancantar da kuke buƙata.
Waye ɗan jarida?
Ɗan jarida kwararre ne da ke da hannu wajen tattarawa, gyarawa, da gabatar da labarai ta hanyar magana ko rubutattun kalmomi. Duk da cewa aikin jarida babbar sana’a ce da ta ƙunshi ayyuka daban-daban, amma burin ɗan jarida shi ne ya ilimantar da jama’a kan batutuwan da ake ganin suna da mahimmanci a wani fanni na musamman. Wannan buri na ɗan jarida na tabbata ta hanyar karantawa, kallo, ko sauraron rahotannin.
Nau’ikan aikin jarida
Akwai nau’o’in ko fannonin aikin jarida da yawa kamar yadda aka sani, kowannensu ya dogara ne a kan takamaiman manufa ko ɓangaren da yake aiki. Waɗannan sun haɗa da:
Fannin bincike
Aikin jarida na bincike aiki ne ya ƙunshi wani batu mai ban sha’awa da nufin bayyana mahimman bayanan da aka ɓoye. Yawanci wannan ɓangare ya ƙunshi cikakken bincike, tsarawa, kammala da kuma bayyana sakamakon binciken.
Fannin tsaro
Akwai aikin jarida na sa ido, manufar wannan ɓangare shi ne sanya ido kan ayyukan ƙungiyoyi da gwamnatoci da kamfanoni da yaƙin neman zaɓe, don daƙile aikata ba daidai ba. Wani reshe ne na aikin jarida na bincike wanda ke mayar da hankali kan sanya idanu a kan ayyukan wasu rukunonin al’umma.
Fagen siyasa
Aikin jarida na fannin siyasa ya shafi batutuwa na ƙasa, da gwamnatocin duniya. Batutuwa kamar su dokoki, manufofi, sakamakon zaɓe, da ayyukan jami’an gwamnati duk sun shiga cikin aiki ‘yan jaridun siyasa.
Fannin bayyana ra’ayi
Aikin jarida na fannin ra’ayi wani nau’i ne na aikin jarida wanda ke tabbatar da ra’ayin marubuci game da wani batu. Ra’ayoyin edita, bitoci, da muƙalu da shawarwari misalai ne na aikin jarida na ra’ayi.
Fannin zamantakewa da nishaɗi
Wannan nau’i na aikin jarida ya ƙunshi abubuwan da suka faru da labaran da suka shafi wallafe-wallafe, fina-finai, kiɗa, fasaha, wasan kwaikwayo, da sauran nau’o’in fasahar zance. Labarun zane-zane na yau da kullun sun shafi sabbin fitattun littattafai, bayanan martaba na masu ƙirƙira fasaha, abubuwan da ke faruwa a fannonin fasaha daban-daban, da labarai game da shahararrun mutane.
Fannin laifuka
Aikin jarida na sashen laifuka yana ba da rahoton ayyukan laifuka na baya-bayan nan da ke faruwa a matakin gida, na ƙasa, ko na duniya. Rahotannin laifuka sukan bayyana laifukan da suka faru ko bayar da ƙididdiga kan yawan laifuka a wasu wurare.
Fagen wasanni
Aikin jarida na fannin wasanni ya ƙunshi batutuwan da suka shafi wasanni, kamar ayyukan ƙungiya, sakamakon wasannin motsa jiki, da bayanan fitattun jiga-jigan ‘yan wasanni. Marubutan wasanni na iya bayar da rahoto kan matakin gida, na ƙasa, ko na duniya.
Fagen kasuwanci
Aikin jarida a kasuwanci yana bayyana batutuwan da suka shafi kasuwanci da hada-hadar kuɗi, kamar yanayin kasuwanci, hannun jari, sauye-sauyen tattalin arziki, da canje-canje a manyan cibiyoyin kasuwanci.
Yanayin aikin ‘yan jarida
Yawancin ‘yan jarida suna aiki da jaridu, waɗanda suka haɗa jaridu na lokaci-lokaci da na yanar gizo da gidajen rediyo ko hanyoyin sadarwar talabijin. Waɗannan ‘yan jarida suna aikin tsawon sa’o’i 40 a mako guda, haka nan kuma suna iya samun ƙarin sa’o’in aiki ko a ƙarshen mako, da lokutan hutu domin su kammala wasu labarai.
Akwai kuma ‘yan jarida masu zaman kansu waɗanda ke sayar da labaran da suka kammala haɗawa ga gidajen watsa labarai. Ko ga ɗan jarida mai cikakken lokacin aiki ko mai zaman kansa, aikin yana da sauri sosai. Kuma ‘yan jarida yawanci suna da ƙa’idoji da ƙayyadaddun lokutan don kammala kowane aiki.
’Yan jarida suna cinye yawancin lokacinsu wajen tafiye-tafiye ko kuma a fagage daban-daban, inda suke bibiyar labarai da kuma yin hira ko tattaunawa. Za su iya yin ɗan lokaci a cikin ɗakin labarai ko wani wuri na ofis don aiwatar da taƙaitaccen bayani, hira da karɓar ayyuka, ko shirya ɓangarorin labarai don bugawa.
Ta amfani da fasahar kwamfuta, yin rubutu na iya kasancewa kusan a ko’ina. Wasu ‘yan jarida suna ɗaukar lokaci mai tsawo ba tare da sun zo gida da ofis ba. Misali, masu aiko da rahotannin yaƙi kan yaɗa labaransu a ƙasashen ƙetare, kuma ‘yan jaridun siyasa sukan bi ‘yan takara a fagen yaƙin neman zabe.
Dabaru da basirar aikin jarida
‘Yan jarida sau da yawa suna wasu dabi’u na ƙwarewa waɗanda ke ba su damar gudanar da ayyukansu daban-daban. Waɗannan sun haɗa da:
Tambayoyi da bincike
A aikin jarida, hirarraki suna da mahimmanci ba kawai don tattara bayanai ba har ma don tabbatar da asali da sahihanci tare da bayyana ra’ayoyi daban-daban game da wani batu. Ƙwarewar yin tambayoyi masu tasiri da ba da amsa daga batutuwa suna ba wa ɗan jarida abin da ake buƙata don samar da labari mai kyau. Bincike yana taka rawa iri ɗaya da tambayoyi kuma shi ne abin da ke faruwa yau da kullun na yawancin ayyuka. Sanin sahihanci da gaskiyar bayanai da kuma yadda ake binciko mahimman bayanai na iya taimakawa ɗan jarida ya samar da aikin da ya dace da gaskiya kuma daidai.
Iya rubutu da tacewa
Rubutuwa da tacewa su ne ƙashin bayan aikin jarida, saboda rubutu shi ne tushen duk rahotannin labarai a cikin jarida da sauran shirye-shirye. ’Yan jarida masu galibi sun ƙware sosai a fannin rubutu, bin ƙa’idojin rubutu da nahawu, da sauran, kuma sun ƙware wajen yin rubutu a taƙaice. Haka nan ‘yan jarida yawanci suna bin ƙayyadaddun salo wanda ke tafiyar da abubuwa kamar tsarawa, sanin mahimman ƙa’idoji da salon aikin jarida yana da muhimmanci.
Kula da ɗa’a
Ɗa’a tana nufin wasu ƙa’idoji ko nagarta kamar gaskiya. Ba tare da la’akari da kansu ba, ’yan jarida suna ƙoƙari su kasance marasa son zuciya da kauce wa halin ko-in-kula. Yana da mahimmanci a kiyaye waɗannan ƙa’idojin a matsayin ɗan jarida saboda suna taimakawa tabbatar da ƙima ga rahoto ko labari kuma suna iya sa masu sauraro su amince da bayanan da ɗan jaridar ya ruwaito.
Amfani da fasahar zamani
Aikin jarida na zamani yana nufin ƙwarewar amfani da kayan aiki da hanyoyin haɗawa da watsa labarai ga masu sauraro ta hanyar fasahar zamani. Wasu mahimman abubuwan aikin jarida na fasahar zamani su ne damar haɗa hanyoyin yanar gizo a cikin labarun, canja bidiyo zuwa GIF, da bayar da rahoto ta hanyar interenet kai tsaye. Masu sauraro a yau galibi suna samun labarai ne ta hanyar intanet.
Juriya da dagewa
Juriya na nufin jure kalubale da da haƙurin kammala ayyuka duk wahalarsu. ‘Yan jarida, musamman ‘yan jarida masu bincike, sukan fuskanci cikas yayin da suke ƙoƙarin tattara gaskiyar labarin. Kasancewa da juriya yana ba su damar shawo kan rashin ƙwarin gwuiwa, jure wa wahala, da dagewa zuwa ga burinsu na bayar da labarai masu mahimmanci.
Ilimi da gogewar aiki
Yawancin ma’aikatun labarai sun fi son masu neman aiki su sami mafi ƙarancin takardar karatu ta digirin farko. Fannonin da suka fi dacewa da digiri kai tsaye su ne aikin jarida, sadarwa, da Ingilishi, amma fannonin da suka shafi takamaiman aikin jarida, kamar kimiyyar siyasa ko kasuwanci, su ma sun dace. Ma’aikatun kuma sun fi son masu neman aiki da suka ƙware wajen samar da labarai. Ga waɗanda ba su da ƙwarewar aiki a baya, ayyuka kamar rubutun mujallu na makaranta ko yin aiki a tashoshin yaɗa labarai na iya tallafa musu su fara samu ilimin yadda ake ba da rahoton labarai.
Ƙalubalen aikin jarida
‘Yan jarida da masu ba da rahoto da ke aiki a cikin mahallan rikice-rikice suna fuskantar ƙalubale da yawa waɗanda za su iya hana su iya ba da rahoto cikin ‘yanci da aminci. Ta hanyar fahimtar waɗannan ƙalubalen da aiwatar da dabarun magance su, ƙwararrun kafofin watsa labaru za su iya kewayawa cikin sarƙaƙƙiya su aiwatar da ayyukansu tare da tabbatar da amincin aikin jarida.
Yin aiki a matsayin ɗan jarida ko mai ba da rahoto a cikin yanayi mara kyau yana da ƙalubale masu yawa waɗanda za su iya haifar da firgici rashin jin daɗi da walwala da sauran su. Daga cikin ƙalubalen da ɗan jarida kan iya fuskanta akwai:
1. Rikice-rikice da tashin hankali
Ɗaya daga cikin ƙalubalen da ‘yan jarida ke fuskanta a shi ne barazanar lafiyar jikinsu da yawaitar tashin hankali akai-akai. ‘Yan jarida na iya afkawa cikin rikice-rikicen da ake amfani da makamai, ko kai hare-hare. Cin nasarar wannan ƙalubalen yana buƙatar aiwatar da tsauraran matakan tsaro, kamar kayan kariya, sanin halin da ake ciki, da kusanci da jami’an tsaro ko hukumomi.
2. Tsoratarwa da tsangwama
’Yan jarida sukan fuskanci tursasawa da cin zarafi daga al’umma daban-daban, da suka haɗa da jami’an gwamnati, ƙungiyoyin masu aikata laifuka, ko kuma wasu mutane masu kishin ƙasa. Waɗannan ayyukan na iya kamawa daga zagi da barazana zuwa sa ido da tsoma baki a cikin aikinsu. Gina juriya, neman tallafi daga ƙungiyoyin bayar da shawarwarin kafofin watsa labarai, da rubuta abubuwan da suka faru na tsoratarwa suna da mahimmanci wajen tinkarar irin waɗannan ƙalubalen.
3. Dokokin da ka’idojin shari’a
A mahallan da ake samun takun-saƙa da juna tsakanin mutane, sukan saka tsauraran tsare-tsare na doka da ka’idoji da ke hana ‘yancin ‘yan jarida da iyakance ikon ‘yan jarida na bayar da rahoto kai tsaye. Cin nasarar wannan ƙalubalen yana buƙatar cikakkiyar fahimtar dokokin da tsare-tsare.
4. Kutse ta yanar gizo
Cigaban fasaha ya haifar da sababbin ƙalubale a wuraren, musamman ta fuskar tsaro na dijital da sa ido. ‘Yan jarida na iya fuskantar yunƙurin kutse, cin zarafi ta yanar gizo, ko saka idanu a kan hanyoyin sadarwarsu na dijital. Rage wannan ƙalubalen ya haɗa da aiwatar da ayyukan tsaro masu ƙarfi na intanet, ta amfani da hanyoyin sadarwa masu ingantaccen tsaro, da cigaba da sabunta matakan tsaro na zamani.
5. Ƙarancin damar samun bayanai
Muhallan da ake rikici kan tauye wa ‘yan jarida damar samun ingantattun bayanai masu inganci. Gwamnatoci na iya sanya takunkumi, iyakance shiga intanet, ko sarrafa kwararar bayanai, wanda hakan zai sa ya zama da wahala ga ‘yan jarida su tattara bayanai da bayar da rahoton gaskiya. Haɓaka cibiyoyin sadarwa, yin amfani da hanyoyin bincike na zamani, da amfani da fasaha don kauce wa wannan takunkumi na iya taimakawa wajen shawo kan wannan ƙalubale.
Manazarta
Rosa, A. C. (2023, May 18). Common challenges faced by journalists and reporters in hostile environments. LinkedIn
Media Helping Media. (2022, March 26). What is a journalist? – Free journalism and media strategy training resources. Media Helping Media
UK Indeed (n.d). Journalist Skills UK Indeed