Taswira kalma ce tilo, jam’inta shi ne taswirori. Taswira alamomi ne da ke wakiltar abubuwa a wani wuri ko bigire, galibi ana zana taswira a kan ƙasa mai faɗi ko wani wajen. Taswirori suna bayar da bayanai game da duniya cikin sauƙi. Suna koyarwa game da duniya ta hanyar nuna girma da siffofin ƙasashe, wuraren da abubuwa suke, da nisa tsakanin wurare daban-daban. Taswirori na iya nuna rabe-rabe na abubuwan da ke saman duniya, kamar tsarin muhalli. Har ila yau taswirori na iya bayyana ainihin wuraren da gidaje da tituna suke a cikin wata unguwa.
Masu zanawa ko ƙirƙirar taswira, waɗanda ake kira (cartographers) suna ƙirƙirar taswira bisa dalilai daban-daban. Masu tafiya hutu wasu garuruwa suna amfani da taswirorin hanya don tsara hanyoyi yayin tafiye-tafiyensu. Masana yanayi wato masana kimiyya waɗanda ke nazarin yanayi, suna amfani da taswirori don shirya rahoton hasashen yanayi. Masu tsara birane suna yanke shawarar inda za a gina asibitoci da wuraren shaƙatawa tare da taimakon taswirorin da ke nuna fasalin ƙasa da yadda ake amfani da ƙasar.
Tarihin taswira
A cikin shekaru da yawa, taswirori sun ɗauki nau’i daban-daban. Taswirorin farko mai yiwuwa zane-zane ne da aka yi a ƙasa waɗanda ke nuna yankin da ke kewaye. Mutanen ‘yan asalin tsibirin Marshall sun yi amfani da filayen dabino don nuna alamar igiyar ruwa tsakanin tsibiran da ke Tekun Fasifik. Sun yi amfani da harsashi don wakiltar tsibiran. Inuit masunta a cikin Arctic sun sassaƙa itacen driftwood don nuna fasalin bakin teku. An sami ɗaya daga cikin tsoffin taswirori na duniya a kan kwamfutar hannu na dutse a Spain. Wannan taswira tana da shekaru kusan 14,000.
Ana ɗaukar Girkawan da a matsayin waɗanda suka ƙirƙiro fasahar zane-zane na kimiyya. Masanan Girkawa sun san girma da siffar duniya gabaɗaya, kuma sun haɓaka tsarin grid na latitude da longitude. Eratosthenes, wanda ya rayu daga kimanin 276 zuwa 194 BC, ya ƙididdige girman duniya ta hanyar yin amfani da lissafi da kuma lura da rana. Claudius Ptolemaeus, ko Ptolemy, masanin taurari ne,
masanin lissafi, kuma masanin yanayin ƙasa a ƙarni na biyu AD, ya kawo taswira zuwa matakin daidaito wanda ba a sake ganin shi ba har sai da aka shiga ƙarni na sha biyar. Ya haɗa dukkan iliminsa game da duniya a cikin littafi mai suna Geography.
A yankin Turai, a tsakanin shekarun 500 zuwa 1500 AD, cartographers sun zana taswirar da ke nuna imaninsu na addini. Waɗannan taswirorin sun kasance masu sauƙi kuma a wasu lokuta masu ban sha’awa. Birnin Jerusalem, mai tsarki ga Yahudawa,
Kiristoci da Musulmai, wani lokaci ana sanya su a tsakiya.
Yawancin taswirorin tsakiyar Turai tare da Jerusalem a tsakiya ana kiran ta taswirorin T&O. Yankin ƙasa na wakiltar da’irar da ke kewaye da teku, “O” na T&O. Ƙasar da ke kewaye da teku an raba ta “T” zuwa nahiyoyi uku da cartographers na Turai suka sani: Asiya ita ce babbar ƙasa a sama da T, Afirka da Turai su ne ƙananan sassa biyu a kowane gefen T, kuma Jerusalem tana tsakiya. Siffar T da ke raba nahiyoyin sun ƙunshi Tekun Bahar Rum (tsakanin Turai da Afirka), kogin Nilu (tsakanin Afirka da Asiya) da kogin Don (tsakanin Turai da Asiya). Kogin Nilu da Don sun haɗu a layi ɗaya don samar da saman T ɗin.
A cikin waɗannan shekaru a Turai, malaman Larabawa sun ci gaba da yin zane-zane na cartography. Sun adana ayyukan Ptolemy kuma sun fassara su zuwa Larabci. Cartographers daga cikin Larabawa sun samar da duniya ta farko abin dogaro ta yammacin duniya.
A shekarun da duniyar Islama ta riƙa bunƙasa da samun cigaba, cartographers daga cikin Larabawa sun yi amfani da rikitattun dabarun lissafi da ilmin taurari don taimaka musu wajen tantance hasashen taswira daban-daban. A shekarar 1154, masanin kimiyya kuma mai zana taswira, al-Idrisi ya zana taswirar duniya wacce ta fi taswirar da Turawa ke zanawa. Taswirar Al-Idrisi ta ƙunshi wakilcin dukkan nahiyar Eurasia, gami da Scandinavia, yankin Larabawa, tsibirin Sri Lanka, da Tekun Black da Caspian.
A cikin karni na sha biyar, zanen taswira a Turai ya inganta. Haɓaka taswirorin bugawa da sassaƙawa waɗanda aka zana da hannu a baya za a iya kwafa da sauri. Kusan lokaci guda, ma’aikatan jirgin ruwa suka fara tafiya mai nisa a kan tekuna. Sun ƙara sabbin filaye da cikakkun bayanan bakin teku zuwa taswirorinsu. Masu bincike sun dawo da bayanin abubuwa da kuma bakin teku, na nahiyoyi.
Turawa sun binciko yawancin Amurkawa a cikin ƙarni na sha shida, Ostiraliya a karni na sha bakwai, kuma daga ƙarshe an ga Antarctica a farkon ƙarni na sha tara. A wannan lokacin, cikakkun taswirorin duniya gabaɗaya an fara haɗa su.
A ƙarni na sha tara, zane-zanen taswira ya ƙara ci gaba tare da bunƙasar tsarin ɗab’i da ake kira lithography. Lithography ya cartographers dama su ƙirƙiri daidaitattun kwafi na taswirori ba tare yawan aiki ko kashe kuɗi ba.
Fasahar ɗaukar hoto, ɗab’i mai launi da kwamfutoci duk sun inganta taswira har ma da ƙarin abubuwa. A cikin ‘yan shekarun da suka gabata, dangantakar mutane da taswira ta canja sosai. Misali, maimakon yin amfani da taswirorin titunan takarda, mutane da yawa suna kewayawa ta amfani da na’urorin GPS waɗanda ke sadarwa ta hanyar tauraron ɗan’adam don sanin ainihin wurin da suke a duniya. Sigar dijital na taswirori na iya wakiltar duniya ta fuskoki uku, suna ƙin iyakokin taswirorin da suka gabata. Kusan dukkan faɗin duniya an tsara taswira tare da ingantaccen daidaito, kuma ana samun wannan bayanin nan take ga duk wanda ke da fasahar Intanet.
Abubuwan da taswira ta ƙunsa
Taswira ta ƙunshi abubuwa da alamomi da da dama waɗanda kan taimaka wajen nazarta da fahimtar ita taswirar kanta. Wasu daga abubuwan gama gari da taswira ta ƙunsa sun haɗa da sikeli, alamomi
da grids.
Sikeli (scale)
Duk taswirori suna da ma’auni sikeli na zahiri. Sikelin taswira yana nuna alaƙa tsakanin nisa a kan taswira da ainihin nisa a doron duniya. Ana iya bayyana wannan alaƙar ta hanyar ma’aunin sikeli nau’in graphic ko sikeli nau’in verbal ko representative fraction. Mafi yawan sikeli nau’in graphic ya yi kama da ma’aunin rula. Haka nan ana kiran shi bar scale, layi ne kawai a kwance wanda aka yiwa alama da mil, kilomita, ko wata tazarar ma’aunin.
Verbal scale jumla ce da ke bayyana nisa a kan taswira zuwa nisa a kan doron duniya. Misali, verbal scale zai iya nuna, “santimita ɗaya tana wakiltar kilomita ɗaya” ko “inchi ɗaya yana wakiltar mil takwas.”
Representative fraction kuwa ba shi da takamaiman ma’auni. Ana bayyana shi a matsayin fraction or ratio, misali, 1/1,000,000 ko 1:1,000,000. Wannan yana nufin cewa duk wani adadin nisa a kan taswira yana daidai da miliyan ɗaya na wannan adadi a duniya. Don haka, santimita 1 a kan taswira tana wakiltar santimita 1,000,000 a kan duniya, ko kuma kilomita 10. Inci ɗaya a kan taswira yana wakiltar inci 1,000,000 a kan doron duniya, ko ƙasa da mil 16 kaɗan.
Girman wurin da aka rufe yana taimakawa wajen tantance girman taswira. Taswirar da ke nuna yanki daki-daki, kamar taswirar unguwanni, ana kiran ta da babbar taswira saboda abubuwan da ke kan taswirar suna da girman gaske. Taswirar yanki mafi girma, kamar nahiya ko duniya, ana kiran ta da ƙaramar taswira saboda abubuwan da ke kan taswirar suna da ƙanƙanta.
A yau, galibi ana sarrafa taswira. Yawancin taswirori na kwamfuta suna ba mai kallo damar zuƙo wurare, canja sikelin taswirar. Mutum na iya farawa da kallon taswirar birni wanda ke nuna manyan tituna kawai sannan ya zuƙo ta yadda kowane titi a unguwar zai kasance a bayyane.
Alamomi (symbols)
Masu zana taswira suna amfani da alamomi don bayyana abubuwa. Misali, baƙaƙen ɗigo suna wakiltar birane, taurari a kewaye suna wakiltar manyan biranen ƙasashe. Akwai kuma nau’ikan layuka daban-daban su ma suna wakiltar iyakoki, hanyoyi, manyan hanyoyi da koguna. Ana yawan amfani da launuka a matsayin alamomi a cikin taswira. Ana amfani da launin kore sau da yawa don wakiltar gandun daji, launin tan don nuna hamada, da shuɗi don wakiltar ruwa. Taswira yawanci tana da manuni ko maɓalli, wanda ke ba da haske ko bayyana abin da alamomin daban-daban ke wakilta.
Wasu taswirori suna nuna canje-canje a tsayi. Hanya sananniya don nuna sauye-sauye a tsayi ita ce layuka masu kwane-kwane, wanda ake kira topographic liines ko contour lines. Waɗannan layuka ne waɗanda ke haɗa wurare waɗanda suke da tsayi daidai gwargwado. Idan taswira ta nuna babban wuri, layukan contour suna yin da’ira.
Layuka (Grids)
Taswirori da yawa suna ƙunshe da tsarin grid, ko jerin layukan tsallakawa waɗanda ke ƙirƙirar murabba’ai. Grid na taimaka wa mutane wajen gano wurare a kan taswira. A kan ƙananan taswirori, grid galibi ana yin su ne da layukan latitude da longitude. Layukan latitude suna gudana gabas zuwa yamma a duniya, daidai da Equator, layin hasashe da ke kewaya tsakiyar duniya. Layin Longitude yana gudana daga arewa zuwa kudu, daga pole zuwa pole. Layukan latitude da longitude an yi musu lambobi. Mahaɗar layin latitude da longitude, ana kiran ta ‘coordinates’, ana gano ainihin wurin da waje yake.
A kan taswirorin da ke nuna ƙarin bayani daki-daki, yawanci ana ba grid lambobi da haruffa. Akwatunan da grid ɗin ya yi ana iya kiran su A, B, C, da sauran su a saman taswirar, da 1, 2, 3, da sauran su a gefen hagu. A cikin index na taswira, ana iya ba wa wurin shaƙatawa suna a matsayin B4. Mutane za su binciko wurin shakatawa ta hanyar duba cikin akwati mai ɗauke da B da kuma lamba 4 a gicciye.
Yadda ake ƙirƙirar taswirori
Kafin ƙirƙirar taswira, cartographers suna yanke shawarar yankin da suke son nunawa da kuma irin bayanan da suke so su gabatar. Suna la’akari da buƙatun masu sauraron su da kuma manufar taswirar. Waɗannan shawarwari suna fayyace irin sikelin da suke buƙata, da kuma irin cikakkun bayanai za a haɗa.
Harshen taswirar ne da mai zana taswira ya kamata ya yi la’akari da shi. Makaho mai karantu, yana buƙatar taswirar da ke da bayanai a cikin tsarin karatun makafi, alal misali. Masu amfani da taswira za su iya sanin yadda ake amfani da taswira sosai. Taswira na iya amfani da alamomin launukan ja da kore don nuna wurin itatuwan maple da pine. Ana iya bayyana wannan bayanin cikin sauƙi a cikin bayanin alamomi mai sauƙi. Duk da haka, irin wannan taswira ba za ta amfanu ga mutanen da ba sa iya tantance launi ba.
Taswirar ƙasa Najeriya
Layukan latitude da longitude an ƙirƙiro su ta hanyar lissafi a kan wani fili mai faɗi. Ana zana siffofi a wurin da suka dace. Kafin cigaban kwamfuta da dabarun ɗab’i, ana zana taswirori da hannu. Masu zana taswira za su zana, ko rubuta taswirar a kan takardar da aka yi da sinadarin roba (plastic) tare da kayan aiki na musamman na etching.
A yau, yawancin taswira ana yin su tare da taimakon na’urorin kwamfutoci. Ana shigar da kowane batu cikin kwamfuta. Ta hanyar shigar da sabbin bayanai cikin kwamfuta ko share tsoffin bayanai, ana iya yin canje-canjen taswira cikin sauri da sauƙi. Ana iya canja launuka, ƙara sabbin hanyoyi, da fasalin yanayi, kamar kwararar kogi. Sabuwar taswirar za a iya buga ta cikin sauƙi.
Nau’in taswirori
Masu zana taswira suna ƙirƙirar taswirori iri-iri, waɗanda za a iya raba su zuwa manyan rukunai biyu: general reference maps and thematic maps.
General reference maps
Waɗannan taswirorin suna nuna cikakken bayani game da yanki, da ya haɗa da wuraren birane, iyakoki, hanyoyi, tsaunuka, koguna da bakin teku. Hukumomin gwamnati irin su USGological Survey (USGS) suna samar da irin waɗannan taswirori. Yawanci taswirori ne, ma’ana suna nuna canje-canje a tsayi. Suna nuna duk tsaunuka da kwarurruka a wani yanki. Wannan yana da amfani ga kowa daga masu tafiye-tafiye da ke ƙoƙarin zaɓar hanya zuwa injiniyoyi masu ƙoƙarin tantance inda za a gina manyan tituna da madatsun ruwa.
Thematic maps
Wannan rukuni na taswirori suna nuna rabe-rabe, ko tsari a doron duniya. Suna jaddada manufa ɗaya ne, ko jigo. Waɗannan manufofi na iya haɗawa da bayanai game da mutane, wasu halittu, ko nau’in ƙasa. Misalai sun haɗa da samar amfanin gona, matsakaicin kudin shiga na mutane, inda ake magana da harsuna daban-daban, ko matsakaicin ruwan sama na shekara.
Yawancin taswirorin thematic a yanzu ana yin su tare da taimakon fasahar tsarin ƙasa (GIS). GIS tsarin kwamfuta ne wanda ke ɗauka, adanawa, da kuma nuna bayanan da suka danganci matsayi a doron duniya. Wannan fasaha tana haɗa bayanai daga taswirori tare da wasu bayanai game da mutane, ƙasa, yanayi, gonaki, gidaje, kasuwanci da sauran su, yana ba da damar bayyana tarin bayanai da yawa a kan taswira ɗaya. Yawancin masana’antu da gwamnatoci suna amfani da fasahar GIS don bincike da yanke shawara. Misali, bayanan GIS na taimaka wa jami’ai su tantance wane rafi ne suka fi fuskantar barazanar gurɓacewa. Haka nan zai iya taimaka wa ‘yan kasuwa su yanke shawarar inda za a buɗe sabon shago.
Manazarta
Fuechsel, & F, C. (2025, June 16). MAP | Definition, History, Types, Examples, & Facts. Encyclopedia Britannica. .
National Geographic. (n.d.). Map National Geographic
Research guides: Maps Research guide: How to use Maps. (n.d.).
*****
Duk maƙalun da kuka karanta a wannan taska ta Bakandamiya, marubuta da editocinmu ne suka rubuta. Kuma kowace maƙala da aka buga ta bi muhimman matakai na tantancewa don ganin cewa bayanan dake cikinta sun inganta.
Idan kuma an ga wani kuskure a cikin kowace maƙalarmu, a sanar da mu. Za mu yi bincike sannan mu gyara gwargwadon fahimtarmu.
