Bikin Takutaha na daga cikin bukukuwan da ake gudanarwa a wasu biranen Hausawa, musamman a jihar Kano, arewa maso yammacin Najeriya. Ana gudanar da shi a rana ta bakwai bayan Maulidin Annabi Muhammad (SAW), wato a daidai lokacin da al’adar Hausawa ta saba da yin bikin suna ga jariri da aka haifa.
Asalin kalmar Takutaha
Wannan biki ya samo asali tun daga lokacin Shehu Usman Ɗanfodio. Lokacin da mutane suke yin shagulgula da farin ciki a ranar bakwai bayan haihuwar Annabi (SAW), sai Shehu ya tambaya me ya faru. Aka ce masa murnar ranar sunan Annabi (SAW) suke yi. Shi kuma sai ya ce: “Ku tai, taku ta” (wato ku ci gaba, ku yi naku ne). Wannan maganar ce daga baya ta rikiɗe ta zama “Takutaha.”
Yadda ake gudanar da bikin Takutaha
Lokacin gudanar da biki
Bikin Takutaha ana gudanar da shi ne a rana ta bakwai bayan Maulidin Annabi Muhammad (SAW). Wannan rana ce da ta yi daidai da ranar da Hausawa ke gudanar da bikin suna ga jariri a al’adar gargajiya. Don haka, an haɗa al’adar suna da ranar tunawa da haihuwar Annabi (SAW), inda aka mayar da ita rana ta musamman ta shagulgula da ibada.
Shirye-shiryen kafin ranar
Kafin ranar ta zo, mutane kan fara shirye-shirye iri-iri. Wasu na tanadin abinci don dafawa, wasu kuma na shirin yanka dabbobi domin liyafa. Har ila yau, ana ɗinka sabbin tufafi na alfarma, domin rana ce da ake fitowa da kyau cikin kwalliya. Wannan ta sa al’ummar Hausawa, musamman Kano, ke ɗaukar bikin da muhimmanci.
Ayyukan ibada a ranar
A ranar bikin, ana gudanar da abubuwa masu alaƙa da addini. Malamai da ɗaliban ilimi sukan taru domin gudanar da karatun Alƙur’ani, yin zikiri, da karatun littattafan yabo na Annabi kamar Dala’ilu’l-Khayrat. Ana kuma rera waƙoƙin yabon Manzon Allah (SAW) tare da yin addu’o’i. Haka kuma, bayar da sadaka ga marasa hali na daga cikin manyan abubuwan da ake yi, domin a ɗauki ranar a matsayin rana ta ibada da tunawa da Annabi (SAW).
Shagulgulan al’ada
Bikin bai tsaya a kan ibada kaɗai ba, domin kuwa ya ƙunshi shagulgula na al’ada da nuna farinciki. Mutane sukan gudanar da dafe-dafe da yanke-yanken dabba, su tara jama’a a gidajensu domin cin abinci tare. A Kano musamman, wani babban abin da ya shahara shi ne hawa Dutsen Dala. Wannan hawan ya samo asali tun kafin Musulunci, lokacin da Hausawa ke hawa dutsen domin bauta wa aljana Tsunburbura. Da zuwan Musulunci aka maye gurbin wannan bauta da hawa a ranar Takutaha, wanda ya koma al’ada ta walwala ba tare da alaƙa da ibada ba.
Tattaki da zagaye
A wannan rana, jama’a da dama sukan fito cikin tufafi na alfarma suna zagayawa cikin gari tare da natsuwa da farinciki. A wasu lokuta matasa da ƙungiyoyi sukan shirya fareti, suna rera waƙoƙi, ko kuma su yi raye-raye da kaɗe-kaɗe. Sai dai malamai sun yi gargaɗi cewa irin waɗannan abubuwan na zamani ba su da tushe a addini, kuma sukan saɓa da ladabin da ya kamata a nuna a irin wannan rana.
Abubuwan da ake yi a ranar Takutaha
Karatun Alƙur’ani
Ɗaya daga cikin ginshiƙan ibadar da ake gudanarwa a lokacin bikin Takutaha shi ne karatun Alƙur’ani mai girma. Malamai da almajirai, tare da wasu daga cikin al’umma, sukan taru a masallatai, tsangayu, ko gidajen manyan malamai domin gudanar da karatun Alƙur’ani gabaɗaya. Wannan aiki yana da matuƙar muhimmanci, saboda yana zama hanyar neman kusanci da Allah (SWT), tare da neman rahama da albarkar wannan lokaci. Sau da yawa ana raba surori ga mutane daban-daban domin a kammala cikin lokaci, kuma wannan na nuna haɗin kai da zumunci a tsakanin al’umma.
Zikiri da yabon Annabi (SAW)
Wani muhimmin ɓangare na ibadar bikin shi ne tarurrukan zikiri, inda ake ambaton Allah da kalmomin tasbihi, tahmidi, tahlili, da takbiri. Haka nan, ana haɗa wannan da yabon Annabi Muhammadu (SAW), domin nuna ƙauna da biyayya gare shi. Wannan aiki na zikiri da yabo ba wai kawai yana ƙarfafa imaninsu ba ne, har ma yana ɗaukaka zukatan mutane, yana sanya kwanciyar hankali da nutsuwa a zukata, kamar yadda Alƙur’ani ya yi bayani cewa da zikrin Allah zukata ke samun nutsuwa.
Karanta Dala’ilu’l-Khayrat da sauran littattafan yabo
A lokacin Takutaha, ana karanta littattafan da ke ƙunshe da yabon Annabi (SAW) da addu’o’i, musamman Dala’ilu’l-Khayrat. Wannan littafi ya shahara a tsakanin malamai da almajirai a ƙasashen Hausawa, kuma ana amfani da shi a lokutan ibada irin wannan domin neman albarka da rahamar Allah. Karatun littattafan irinsu Burda da sauran kasidun yabo, sukan ba da nishaɗi ga taron, tare da ƙara tsarkake zukatan mahalarta. Wannan al’ada ta nuna yadda ƙasashen Musulmi na Hausawa suka rungumi koyarwar tasawwufi da ƙaunar Manzon Allah (SAW).
Sadaka
Sadaka tana ɗaya daga cikin abubuwan da ke ƙara wa bikin Takutaha armashi da albarka. Mutane, musamman masu hali, sukan bayar da abinci, kuɗi, da kayan sawa ga marasa ƙarfi da almajirai. Wannan aiki yana taimaka wa talakawa su sami damar yin bikin cikin farinciki da nutsuwa, tare da sada zumunci. Haka kuma, sadaka tana ƙara kusantar da mai bayarwa ga Allah, saboda a cikin Musulunci sadaka tana ɗauke da lada mai yawa. A al’adance ma, ana ganin sadaka a irin wannan lokaci tamkar hanyar tsarkake dukiya da neman biyan buƙatu daga Allah.
Tasirin bikin Takutaha
Tasirin Zamantakewa
Bikin Takutaha na da matuƙar tasiri a rayuwar al’umma. Wannan rana ce da take haɗa jama’a daga sassa daban-daban, musamman dangi, abokai, da maƙwabta. Mutane da ke zaune a wasu garuruwa kan dawo gida domin halartar biki, wanda hakan ke ƙarfafa zumunci da haɗin kai a cikin al’umma. Haka kuma, ana amfani da wannan rana wajen sasanta saɓani tsakanin mutane, domin farinciki da walwala na ranar kan sa mutane su kasance cikin natsuwa da wankakkiyar zuciya. Wannan ta sanya Takutaha ta zama wani nau’in gagarumar al’ada da ke ƙarfafa zumunci da haɗin kai.
Tasirin addini
Duk da cewa akwai shagulgulan al’ada, addini shi ne ginshiƙin wannan biki. Ana gudanar da karatun Alƙur’ani, zikiri, addu’o’i, da karanta littattafan yabon Annabi (SAW). Wannan ya taimaka wajen raya tunanin ibada da ƙara ƙaunar Manzon Allah (SAW) a zukatan mutane. Haka kuma, bayar da sadaka da kyautatawa ga marasa ƙarfi na daga cikin muhimman ayyuka da ake yi a wannan rana, wanda ke taimaka wa masu buƙata da kuma ƙarfafa dabi’ar taimakon juna a cikin al’umma.
Tasirin tattalin arziki
Takutaha na haifar da bunƙasar kasuwanci, musamman a garin Kano inda ake gudanar da shi da sosai. Masu kasuwancin dabbobi (shanu, raguna, kaji), masu sayar da tufafi, kayan ado, kayan abinci da kuma masu ɗinki sukan sami riba sosaiba lokacin. Akwai kuma masu sana’o’in gargajiya da ke samun dama wajen tallata kayayyakinsu. Wannan ta sa bikin ya zama wata hanya ta motsa tattalin arzikin gida, tare da samar da kuɗaɗen shiga ga masu sana’a da ’yan kasuwa.
Tasirin siyasa
Bikin Takutaha ya kasance wata dama ta hulɗa tsakanin shugabanni da jama’a. Wasu ’yan siyasa kan yi amfani da wannan rana wajen nuna kusanci da jama’arsu, ta hanyar halartar taron, yin jawabi, ko bayar da gudummawa. Wannan kan ƙara musu karɓuwa a wajen al’umma, musamman a lokacin da ake buƙatar samun goyon baya. Haka kuma, shugabanni na addini da na gargajiya sukan yi amfani da wannan rana wajen isar da saƙonnin gyara da faɗakarwa.
Tasirin al’adu
Takutaha ta kasance hanya ta raya al’adar Hausawa, musamman al’adar hawa Dutsen Dala. Ko da yake asalin hawan ya samo tushe tun kafin Musulunci, yanzu an mayar da shi wani nau’in walwala da nishaɗi na musamman. Haka kuma, tufafi na gargajiya kamar babban riga da zane sukan fito fili a wannan rana, wanda ke nuna adon al’adu. Matasa kuma kan shirya raye-raye, kodayake malamai suna jan hankali game da waɗannan shagulgula. Duk da haka, hakan na nuna cewa Takutaha ta zama wata hanya ta haɗa al’ada da addini cikin rayuwar al’umma.
Tasirin ilimi da faɗakarwa
Malaman addini sukan yi amfani da wannan rana wajen gabatar da wa’azi da faɗakarwa kan al’amurran da suka shafi rayuwar yau da kullum. Ana tunatar da jama’a muhimmancin ibada, kyautatawa, da guje wa shagulgulan da suka saɓa wa koyarwar addini. Wannan ta sanya Takutaha ta zama wata cibiyar ilimantarwa ga jama’a, musamman matasa.
Ƙalubalen bikin Takutaha
Rikice-rikicen
Duk da asalin bikin ya ta’allaka ne ga ibada da tunawa da haihuwar Annabi (SAW), shagulgula na zamani sun saɓa da maƙasudin bikin. Wasu matasa kan gudanar da raye-raye, kiɗa, da fareti, wanda wani lokaci kan jawo hayaniya da tashin hankali. A wasu lokuta, kan kasance akwai taɓarɓarewar ɗabi’a musamman daga matasa maza da mata.
Ayyukan ɓarna
Yayin da jama’a suka taru da yawa, ana iya samun sace-sace, hayaniya ko faɗa tsakanin matasa. Wannan yakan kawo cikas ga da tashin hankali a yayin bikin. Haka kuma, wasu lokuta kan zama dama ta yin shaye-shaye ga wasu matasa, wanda ke lalata darajar bikin.
Saɓawa da koyarwar addini
Malamai da dama sun nuna damuwa cewa shagulgulan zamani kamar rawa, kiɗa, da amfani da kayan sauti masu ƙarfi sun saɓa da tafarkin ibada da addini. Wannan ta sa ake ta jayayya tsakanin malamai da wasu matasa kan yadda ya kamata a gudanar da bikin.
Matsalar tsaro
Saboda yawan taruwar jama’a, ana buƙatar tsaro sosai. Amma idan ba a tanadi tsaro yadda ya kamata ba, hakan kan zama barazana ga rayukan jama’a. A wasu lokuta, an ruwaito faruwar tashin hankali ko arangama a wajen bikin.
Matsalar siyasa
Duk da cewa siyasa wani ɓangare ce da ya shiga cikin bikin, wani lokaci ’yan siyasa kan yi amfani da shi wajen yaɗa manufofi ko nuna ƙarfi, maimakon a mayar da hankali kan asalin maƙasudin bikin. Wannan kan rage wa bikin natsuwar da ake buƙata.
Matsayin hawa dutsen Dala a bikin Takutaha
Hawa Dutsen Dala na daga cikin manyan abubuwan da ke ƙara daraja da sha’awa a lokacin bikin Takutaha a Kano. Wannan dutsen, wanda yake ɗaya daga cikin tsoffin wuraren tarihi a ƙasar Hausa, musamman ma Kano, ya kasance cibiyar al’adu da addini tun kafin shigowar Musulunci. Tsoffin bayanai sun nuna cewa Dala na da alaƙa da addinin gargajiya na Tsunburbura dan gumaka, kafin daga bisani ya zama wata muhimmiyar alama ta tarihi da zamantakewa.
A lokacin bikin Takutaha, hawa Dutsen Dala yana ɗauke da ma’anoni biyu: na farko shi ne na addini, domin malamai, almajirai da sauran jama’a sukan yi ibada kamar karatuttuka, zikiri, da addu’o’i a wurin. Wannan ya sa ake kallon hawa dutsen a matsayin wata hanya ta neman kusanci da Allah da kuma neman albarka. Na biyu kuwa shi ne na tarihi da al’adu, saboda ana ɗaukar hawa dutsen a matsayin tunawa da tsohon addinin gadon Kanawa da kuma haɗin kai tsakanin jama’a.
Haka kuma, hawa dutsen yana taka rawa wajen ƙarfafa dangantaka tsakanin al’umma da masarauta, domin kasancewar shi ɗaya daga cikin alamomin daular Kano. Yin wannan aiki a lokacin Takutaha yana tabbatar da cewa jama’ar Kano suna girmama al’adunsu tare da ɗaukaka addini a lokaci guda. Saboda haka, ana kallon hawa Dutsen Dala a matsayin ginshiƙi na haɗa tarihi, addini, da zamantakewa a cikin tsarin bikin Takutaha.
Bikin Takutaha biki ne mai ƙunshe da tasiri a fannoni da dama kama daga zamantakewa, addini, tattalin arziki, siyasa, al’adu, har zuwa ilimi da faɗakarwa. Duk da haka, akwai ƙalubale da ke tattare da shi musamman a wannan zamani, inda shagulgula na zamani da rashin kiyaye ladabi ke iya ɓata asalin darajar bikin. Saboda haka, malamai da shuwagabanni suna jaddada cewa ya kamata jama’a su fi mayar da hankali kan ibada, addu’a, da kyautatawa, domin hakan ne zai tabbatar da cewa Takutaha ta ci gaba da kasancewa wata hanya ta ƙarfafa zumunci, haɗin kai, da ibada a cikin al’umma.
Manazarta
Ibrahim, S. U., & Paki, S. I. (2023, October, 5). Thrills, booms as Kano celebrates Takutaha. Daily Trust Newspaper.
Murtala, A. (2018, December 9). Takutaha: A mini-Arafat in Kano. Vanguard Nigeria.
Shehu, T. (2013). Bikin Takutaha a ƙasar Kano: Tarihinsa da Matsayinsa. Academia.edu.
Yusuf, A. A. (2021, October 19). A note on ‘Takutaha’ in Kano socio-religious culture. Medium.
*** Tarihin Wallafa Maƙalar ***
An wallafa maƙalar 14 September, 2025
An kuma sabunta ta 14 September, 2025
*** Sharuɗɗan Editoci ***
Duk maƙalun da kuka karanta a wannan taska ta Bakandamiya, marubuta da editocinmu ne suka rubuta. Kuma kowace maƙala da aka buga ta bi muhimman matakai na tantancewa don ganin cewa bayanan dake cikinta sun inganta.
Idan kuma an ga wani kuskure a cikin kowace maƙalarmu, a sanar da mu. Za mu yi bincike sannan mu gyara gwargwadon fahimtarmu.